De zin en onzin van feromonen parfum Je kent het wel, van die parfum- en deodorant-reclames waarbij prachtige vrouwen in het bijzijn van een man plots hevig beginnen te zweten en maar moeilijk hun ogen van de man kunnen afhouden. De middelmatige man blijkt met één spray van zijn deo ineens woest aantrekkelijk te zijn. Het blijkt dat dit hem ook verbaasd, want voordat hij de geur had opgespoten, was hij onzichtbaar en werd hij totaal genegeerd. Of van die reclames waar vrouwen door de mierzoete geur van hun parfum ineens één lijken te zijn met de natuur. Het parfum is zo magisch dat ze er spontaan regenwater van gaan drinken. En daarnaast heb je natuurlijk nog altijd reclames met de klassieke femme fatale. Door middel van geur lijkt ze onverwoestbaar en bovenal erg aantrekkelijk. Het idee dat parfum een mens aantrekkelijk zou maken is niet uitsluitend van deze tijd, hoewel sociale media hierin wel een rol lijkt te spelen. In zowel 2022 als 2023 is feromonen parfum een ware hype. Zo ging het parfum Allure Essentials Pheremonie viraal op TikTok. Het merk beweert dat het wetenschappelijk is bewezen dat feromonen in parfum echt effectief is en gebruikers van het parfum zweren erbij dat het een instant effect heeft bij hun partner. (1) (2)
Feromonen Hieronder ga ik op basis van verschillende studies het onderwerp ontleden. Laat ik eerst beginnen met wat feromonen nou precies zijn. Het woord feromoon stamt uit het Grieks en betekent drager van opwinding. (3) Feromonen zijn natuurlijke chemische moleculen die door zowel mensen als dieren worden afgescheiden. Dit wordt verspreid om soortgenoten aan te trekken. (4) Tegenwoordig produceren mensen van nature minder feromonen dan vele generaties terug. Wij scheiden alleen feromonen af als we zweten. Door middel van parfum, deodorant en douchen ontdoen we ons van onze lichaamsgeur. We spoelen af en maskeren vervolgens de feromonen die worden afgescheiden. (5) Bij het zweten scheiden wij dus feromonen af. Deze feromonen binden zich aan de receptoren in het neusorgaan. In het neusorgaan plakken de feromoonmoleculen aan de draadjes van de receptoren die de informatie in de molecuul vertaald naar informatie die de hersenen vervolgens kan verwerken. Er ontstaat een reactie wat men ook wel cascadereactie noemt. Dit is vergelijkbaar met een domino-effect. (6)
Orgaan van Jacobson Het receptororgaan die specifiek feromonen detecteert heet ook wel het orgaan van Jacobson. Dit type orgaan wordt teruggevonden bij de meeste amfibieën, reptielen en zoogdieren. Bij deze laatste is het actieve gedrag dat zij vertonen bij het signaleren van feromonen als volgt: de bovenlip krult omhoog en de nek wordt uitgestrekt. Zo kunnen zij de feromonen het beste analyseren. Dit noemt men ook wel flemen wat wij bijvoorbeeld vaak bij paarden zien. (7) (8) Het orgaan van Jacobson of ook wel VNO (kort voor vomeronasaal orgaan) bestaat uit twee kleine receptoren, die door het lichaam uitsluitend wordt gebruikt om feromonen waar te nemen. Het is verbonden met de Hypothalamus, het centrum in onze hersenen waar de oerdriften en emoties zitten. (9) Drie types synthetische feromonen
Androstenon Maar hoe zit het met het toevoegen van synthetische feromonen aan feromonenproducten? De mens kent 50 verschillende menselijke feromonen. Waarvan er drie types hoofdzakelijk op synthetische wijze worden verwerkt in producten. Het gaat om androstenon, wat wordt geassocieerd met kracht, agressie en dominantie. Het wordt voornamelijk afgescheiden in de oksel zweetklieren, in het bijzonder bij mannen. Daar waar het vrouwen aantrekt, houdt het mannen juist op afstand. Zo zou uit onderzoek blijken dat vrouwen eerder op een stoel gaan zitten waar androstenon op is gespoten, maar mannen blijken dit juist te vermijden. Het lijkt daarmee alsof androstenon gebruikt wordt om een territorium te markeren. (10)
Androstenol Androstenol komt ook voor in zweet en wordt geassocieerd met vruchtbaarheid. Het blijkt indrukken, perceptie en beoordelingsvermogen van mensen te beïnvloeden. Zo worden zowel mannen als vrouwen beoordeeld als gevoeliger, beter, intelligenter, aantrekkelijk, warmer, vriendelijker en zelfverzekerder. (11)
Copulinen Dit type feromoon kan het testosteron niveau van mannen verhogen. Mannen vinden vrouwen aantrekkelijker als ze voor kortdurende tijd copulinen inademen. Bij langdurige blootstelling blijken mannen zelfs onderdanig te worden naar vrouwen. Ook blijkt het een ontspannend effect te hebben bij mannen. Dit type feromoon wordt bij de ovulatie van vrouwen geproduceerd, maar neemt af bij gebruik van de pil en de menopauze. (12) Dus een feromonen parfum heeft echt effect? Tja, feromonen worden op een onbewuste manier opgepikt en je kunt er daarmee ook niet zomaar iedereen mee verleiden. Daarnaast zijn feromonen van zichzelf geurloos. Het idee dat feromonen parfum een instant effect heeft bij de partner lijkt dus een beetje misleidend. (Geur)moleculen verdampen relatief snel op de huid, afhankelijk van of het een top-, hart- of basisnoot is. Feromonen zouden 3 tot 5 uur lang blijven hangen, wat vergelijkbaar is met een hart- of basisnoot. Feromonen blijken wel heel nuttig te zijn voor de voortplanting van het bestaan van de mens en daarmee het overleven van de genen. (16) Maar zijn deze onderzoeken wel te vertrouwen? Is het wel moreel-ethisch? En maakt de mens überhaupt nog wel gebruik van het orgaan van Jacobson om feromonen op te pikken en op basis daarvan een partner te kiezen? Uit een onderzoek van Australische onderzoekers in 2017 werd geconcludeerd dat er geen bewijs is dat feromonen in parfum daadwerkelijk effect heeft. Daaruit blijkt dat de stoffen androstadienon (wat met name wordt aangemaakt door mannen en in het zweet zit) en estratetranol (wat met name wordt aangemaakt door vrouwen en wat tijdens de zwangerschap in de urine vindbaar is) geen invloed heeft op het beoordelingsvermogen van de proefpersonen. Het betrof hier echter een kleine groep proefpersonen waardoor het onderzoek naar het effect van feromonen niet goed uitgevoerd kon worden. Evolutiebioloog Peter Roessingh van de Universiteit van Amsterdam zegt dat er weinig tot geen wetenschappelijk bewijs is voor het bestaan van menselijke feromonen. Om feromonen te kunnen meten en het effect ervan te kunnen testen zouden proefpersonen dus continu voor een langdurige tijd moeten worden blootgesteld aan feromonen en daarbij constant in de gaten moeten worden gehouden. De onderzoeken die zijn gedaan naar het effect van synthetische feromonen zijn dus onvoldoende bewezen. (13) Hoogleraar Fysiologie aan de Universiteit van Amsterdam Jan Hindrik Ravesloot zegt dat de mens echt wel veel meer is ingesteld op het visuele plaatje dan wat de neus ruikt. De gevoeligheid voor en het afscheiden van feromonen speelt veel meer bij dieren dan bij mensen en dat klinkt ook allemaal wel logisch: hebben wij door evolutionaire ontwikkelingen wel baat bij feromonen? Ravesloot gaat zelfs wel zover dat hij durft te zeggen dat wij feromonen niet eens kunnen detecteren. Wel is hij van mening dat geur een grote invloed heeft op relaties. In zweet bevat namelijk hormonen die invloed zouden kunnen hebben op onze relaties. Toch is Ravesloot van mening dat dergelijke feromonen parfums niet werken. (14)
De nachtvlinder Een insect dat haar partner louter op basis van feromonen uitkiest, is de nachtvlinder. ‘’Dat niet alleen. Nu al worden nagebootste feromonen ingezet als biologisch bestrijdingsmiddel in gewassen. Een feromoondispenser bezwangert de lucht met geuren, zodat de mannetjes de vrouwtjes niet meer kunnen vinden en er dus geen rupsen bijkomen.’’ Alleen de feromonen die worden afgescheiden door vrouwelijke nachtvlinders worden tot op heden onderzocht. Het vrouwtje lokt het mannetje door te callen. Hierbij drukt het vrouwtje haar feromoonklier naar buiten, wat het mannetje vervolgens op verre afstand, zelfs kilometers, nog kan ruiken. (15) Mensen zijn daarentegen niet in staat om feromonen te ruiken. Feromonen zijn van zichzelf geurloos. En mocht je even stilstaan bij de natuurlijke geuren die mensen met zich meedragen, die wij wel ruiken, zijn dit over het algemeen niet de meest aangename geuren. Een natuurlijke mensengeur vinden we eerder onaangenaam. Of we in staat zijn om feromonen daadwerkelijk te detecteren is niet voldoende wetenschappelijk onderbouwd, maar met de tijd hopen we meer inzicht te krijgen in dit fenomeen.
Bronnen:
(11)https://feromonen.nl/contents/nl/d10037_welke_feromonen_worden_meestal_in_menselijke_feromonenproducten_gebruikt.html (12)https://feromonen.nl/contents/nl/d10037_welke_feromonen_worden_meestal_in_menselijke_feromonenproducten_gebruikt.html
(15) https://www.newscientist.nl/nieuws/misschien-kiest-het-vrouwtje-wel-het-lekkerst-ruikende-mannetje/
Afbeelding: http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.48876