Geur en levensvreugde
Een verwaarloosd tapijt heeft een eigenaardige geur: branderig. De hoeveelheid stof die vrijkomt bij het schoonmaken, is niet dat van het tapijt, maar van de betonnen vloer boven het tapijt. De branderige geur, wat fijnstof bleek te zijn, circuleerde in de lucht en resulteerde in misselijkheid, hoofdpijn en een half uur in de buitenlucht zitten, om op adem te komen. Mijn neus gaf als eerste een waarschuwingssignaal af: dit is niet goed, of zelfs gevaarlijk.
Ons reukvermogen is het ondergeschoven kindje van onze zintuigen, maar het staat in verband met onze levensadem en dus ook met het leven en overleven. Als men de vraag krijgt, welke zintuig zij zou opgeven, dan kiest de helft van de mens voor de reukzin. (1) Onderzoek naar de reukzin is iets van de afgelopen tientallen jaren. Volgens verscheidene onderzoeken blijkt dat het verlies van geur, bij meer dan de helft van de mensen met anosmie, ook leidt tot depressies en sociale ontkoppeling, wat leidt tot het gebrek aan levensvreugde. (2)
Het verlies van geur
De neus heeft een reukzenuw, die door een soort ‘zeefplaat’ heen gaat. Deze zeefplaat heeft klein gaatjes (reukreceptoren). Als de zeefplaat beschadigd raakt en de reukzenuw afbreekt, kan de reukzin verdwijnen. Dit noemt met anosmie. Anosmie is het totale verlies van het reukvermogen. Daarbij kan het gaan om een selectieve anosmie of een complete anosmie. Er zijn echter allerlei verschillende reukstoornissen. Sommige vormen hiervan hebben meer algemene bekendheid gekregen, door bijvoorbeeld de COVID-19 pandemie. Reukverlies leidt tot het verlies van eetlust. 70% van onze smaak wordt bepaald door geur. De reukzin bepaald dus voor een groot deel onze smaakbeleving. Daarnaast heeft de reukzenuw de functie om een signaal af te geven als eten bedorven is. Bij anosmie wordt dit signaal niet doorgegeven aan de hersenen. Dit geldt niet alleen voor bedorven voedsel, maar ook voor allerlei andere geuren die in verband staan met geur. Denk maar eens aan het fijnstof dat vrijkomt van een oud tapijt. Als ik de branderige geur niet had geroken, zou ik wellicht niet kunnen plaatsen waardoor ik acuut klachten kreeg. (3)
‘’Geuren komen niet alleen via ingeademde lucht rechtstreeks onze neus binnen, dat kan ook via de mond. Wanneer we eten, komen geurstoffen vrij en die worden via de neus-keelholte doorgestuurd naar het reukorgaan. Zonder reukzin kan je alleen nog bitter, zoet, zuur en zout onderscheiden, deze basissmaken worden immers via de smaakpapillen op de tong waargenomen. Het signaal van de mond naar de hersenen wordt zonder problemen doorgestuurd, maar dat van de neus naar de hersenen werkt bij mensen met anosmie niet optimaal. Je hebt beide nodig om complexe smaken te onderscheiden.’’ - Dr. Claus Bachert, hoofd van de afdeling rhinologie en het Upper Airways Research Laboratory aan UZ Gent (4)
Reukstoornissen
Bij parosmie is er ook sprake van een verstoring van het reukvermogen. De reukzenuw raakt beschadigd en kan op een verkeerde manier aangroeien. Hierdoor worden geuren op een andere manier waargenomen, hoewel ze wel dezelfde intensiteit bewaren. Professor Thomas Hummel, wetenschapper op het gebied van reuk- en smaakstoornissen aan de Universiteit van Dresden, heeft in een onderzoek aangetoond dat bij iemand met parosmie tijdens het reukproces andere delen van de hersenen actief zijn dan bij iemand zonder parosmie. Bij een persoon met parosmie, wordt het hersengebied putamen geactiveerd. Dit hersengebied, een rondvormige kern in onze hersenen, staat in verband met gevoelens zoals minachting en walging. Hoewel men niet kon concluderen waarom dit gebeurd, is het wel duidelijk dat de registratie van geuren al aan het begin van het reukproces plaatsvindt. (5) (6)
Er zijn ook allerlei ‘vertakkingen’ van reukstoornissen. Daarin wordt er een onderscheid gemaakt tussen de ervaring van prettige en vieze geuren. Wanneer bestaande geuren als prettig worden waargenomen, is er sprake van euosmie en daar tegenover staat troposmie, waarbij bestaande geuren worden ervaring als vies en onprettig. Patiënten die hieraan lijden, omschrijven geuren veelal als ‘verbrand of verrot’. De geur van frituurvet en verbrande rubber wordt ook vaak genoemd door patienten die aan troposmie lijden. De meeste mensen die lijden aan parosmie, ervaren troposmie. Er is ook een minder bekende vorm van reuk verstoring dat men agnosmie noemt. In het geval van agnosmie, worden geuren wel waargenomen, maar is de persoon niet in staat om de geur te omschrijven. Bij een hogere intensiteit van geurwaarnemingen, is er sprake van hyperosmie. De hogere intensiteit voor geur wordt geprikkeld door specifieke geuren en gebeurt meestal op een onverwacht moment. In het geval van hyposmie is er sprake van een verminderd reukvermogen. (7)
Geurhallucinaties
In de term fantosmie, zit het woord fantoom. De uitleg van deze term is vergelijkbaar met fantoompijn. In dit geval gaat het om het ervaren van geuren die er niet zijn. Deze geurhallucinaties kan selectief of constant zijn. In het geval van het waarnemen van vieze geuren, is er sprake van kakosmie. Wat dus niet hetzelfde is bij troposmie. Kakosmie is namelijk een fantoomgeur, troposmie is het ervaren van een bestaande geur als een vieze geur. Fantosmie komt voort uit een beschadigdiging aan de reukzenuw. Dit kan door bijvoorbeeld een virusinfectie of hoofdletsel. De reukzenuw kan dan, net als bij parosmie, verkeerd aangroeien, wat leidt tot geurhallucinaties. (8)
Reukproces
De neus is ook een ondergeschoven kindje in de wetenschap. Hoewel ik wel meer in de diepte onderzoek heb gedaan naar verscheidene theorieën, is het beter om beknopt te omschrijven wat er tot nu toe wordt gespeculeerd over de waarneming van geurmoleculen. Zo wordt er geloofd dat geurmoleculen als een puzzelstuk passen in een receptor. Een andere theorie is dat de wij de trilling van de molecuul waarnemen. Een meer recente theorie is dat wij het volume van een geurmolecuul waarnemen. Echter zegt dit nog niet iets over hoe de hersenen geuren registreert. Volgens de patiëntenvereniging van reuksmaakstoornissen, komen geurmoleculen via de neusholte het lichaam binnen. Daar gaat het door de reukepitheel heen, waar de reukreceptoren zitten. De reukreceptoren hebben 10 tot 20 dunne haartjes, die we cilia noemen. Deze haartjes zitten vast in een slijmvlies, waar de geurmoleculen in oplossen en de haartjes van de receptoren prikkelen. De prikkels gaan via de zenuw naar de belbus olfactorius. Via deze reukkolf, worden de signalen naar verschillende gebieden in de hersenen gestuurd. Bij een reukstoornis, vindt hier een verstoring plaats. De reukprikkels worden vervormd of komen niet aan in de reukkolf. De geuren worden vervolgens waargenomen door de verkeerde hersengebieden. (9)
Mocht je last hebben van een geur- of reukstoornis, dan verwijs ik je graag door naar reuksmaakstoornis.nl voor meer informatie en tips om goed om te kunnen gaan met je klachten. Als je reukstoornis een dusdanig ernstig effect heeft dat je je zorgen maakt of je wel (voldoende) gezonde voeding binnenkrijgt, raadpleeg dan je huisarts.
(2) NEZ, the olfactory magazine, society, science, art, culture, perfume, edition 6. pg. 3
(6) https://reuksmaakstoornis.nl/wp-content/uploads/2020/11/INFORMATIEPOSTER_PAROSMIE_FANTOSMIE.pdf)
(8) https://reuksmaakstoornis.nl/wp-content/uploads/2020/11/INFORMATIEPOSTER_PAROSMIE_FANTOSMIE.pdf)
(9) https://reuksmaakstoornis.nl/wp-content/uploads/2020/11/INFORMATIEPOSTER_PAROSMIE_FANTOSMIE.pdf)
Afbeelding: http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.44367